03.14 Ο Φιλελληνισμός

«Φιλελληνισμός», είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται ήδη από το 1761. Από τα τέλη του 18ου αιώνα με τη λέξη Φιλελληνισμός εννοούσαν την ιδεολογική και πολιτική κίνηση που αναπτύχθηκε κυρίως στις ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική με σκοπό την ηθική και την υλική ενίσχυση του ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821.

Οι Φιλέλληνες ήταν :

• Ρομαντικοί, ιδεαλιστές (κυρίως φοιτητές), λάτρεις της αρχαίας Ελλάδας.
• Πολιτικοί, πρώην στρατιωτικοί και άνθρωποι που διώκονταν για τις ιδέες τους, όπως ο Ιταλός κόμης Σανταρόζα.
• Έμποροι, τραπεζίτες και μέλη εκπαιδευτικών ή θρησκευτικών ιδρυμάτων.

Στην Ελλάδα έφτασαν περίπου 1200 Φιλέλληνες (Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί, Πολωνοί, Ελβετοί, Άγγλοι) και έπαιρναν μέρος σε μάχες κατά των Τούρκων.

Έγιναν δύο αποστολές Φιλελλήνων προς την Ελλάδα. Η πρώτη έφτασε τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημήτριου Υψηλάντη, ενώ δυο μήνες αργότερα θα φτάσει στην Ελλάδα και η δεύτερη αποστολή με επικεφαλής τον Άγγλο αξιωματικό Τόμας Γκόρντον.

Δημήτριος Υψηλάντης

Τόμας Γκόρντον

Από ορισμένους Φιλέλληνες ιδρύθηκε τον Μάιο του 1822 ξεχωριστό Τάγμα Φιλελλήνων που οργανώθηκε με βάση το γαλλικό στρατιωτικό σύστημα. Πήρε μέρος στη μάχη του Πέτα (4 Ιουλίου 1822), όπου όμως είχε τεράστιες απώλειες.

Σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού ιδρύονται Φιλελληνικές Επιτροπές με σκοπό την ενίσχυση των Ελλήνων αγωνιστών. Συγκεντρώνουν χρήματα, πολεμοφόδια και τρόφιμα και βοηθάνε ηθικά τον αγώνα με δημοσιεύσεις σε εφημερίδες, καλλιτεχνικά έργα και συναυλίες.

Φοιτητές και έμποροι ιδρύουν Φιλελληνικές Επιτροπές (Κομιτάτα) στην Ελβετία και τη Γερμανία με κύριο στόχο την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων. Πρωτοστάτες υπήρξαν πανεπιστημιακοί καθηγητές που αρθρογραφούσαν υπέρ της Επανάστασης, όπως ο Γουλιέλμος Κρουγκ αλλά και τραπεζίτες σαν τον οικονομολόγο Ιωάννη Εϋνάρδο, που αργότερα συνέβαλε στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας.

Ιωάννης Εϋνάρδος

Βίκτωρ Ουγκώ

Λόρδος Βύρων

Παρόμοιες επιτροπές ιδρύθηκαν στη Γαλλία και την Αγγλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Μέλη των επιτροπών αυτών ήταν και σημαντικοί Φιλέλληνες: ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ και ο Άγγλος νεαρός ποιητής λόρδος Μπάιρον, ο οποίος επισκέφθηκε το Μεσολόγγι στα τέλη του 1823, όπου μάλιστα αρρώστησε και πέθανε (19 Απριλίου 1824), ο Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ, ο Γερμανός ποιητής Φρίντριχ Σίλερ κ.ά.

Άλλοι Φιλέλληνες ήταν οι Βρετανοί στρατιωτικοί Φρανκ Χέιστινγκς, ο Τόμας Γκόρντον και Ρίτσαρντ Τσορτς, ο Γάλλος στρατιωτικός Κάρολος Φαβιέρος, ο Ιταλός κόμης Σαντόρε Ντι Σανταρόζα, οι Γάλλοι ζωγράφοι Ευγένιος Ντελακρουά και Αρι Σέφφερ, ο Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, Ελβετός τυπογράφος που έδρασε στο Μεσολόγγι κ.ά.

.

Ευγένιος Ντελακρουά

Άρυ Σέφφερ

Έρανος στο Παρίσι υπέρ του Αγώνα των Ελλήνων (1826)

Στην Αμερική, παρά το διάγγελμα του προέδρου της Μονρόε το 1822 υπέρ του αγώνα των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία τους, το φιλελληνικό ενδιαφέρον περιορίστηκε κυρίως στη συγκέντρωση και αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας.

03.14 Ο Φιλελληνισμός

Ιδεαλιστής : Αυτός που διαπνέεται από ανώτερες ηθικές αρχές, ο οπαδός κάποιας ιδεολογίας.

Ανθρωπιστική βοήθεια : Η βοήθεια σε τρόφιμα και υλικά σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη.

1. «Είμαστε όλοι Έλληνες»

Ο Φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ στον πρόλογο του λυρικού ποιήματος του με τον τίτλο «Ελλάς» έγραψε:
«Όλοι είμαστε Έλληνες. Οι νόμοι μας, η φιλολογία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα. Γιατί, χωρίς την Ελλάδα η Ρώμη, η οδηγήτρα, η καταχτήτρα, δεν θα μπορούσε να σκορπίσει κανένα φως κι εμείς θα είμαστε ειδωλολάτρες και άγριοι. Η μορφή και το πνεύμα του ανθρώπου έφτασαν την τελειότητά τους στην Ελλάδα...».

Πέρσι Σέλλεϋ, Ελλάς, μετάφραση Αναστάσιος-Μιλάνος Στρατηγόπουλος, Αθήνα 1932, σσ. 18-20.

2. Επιστολή του Τόμας Τζέφερσον στον Αδαμάντιο Κοραή, Μοντιτσέλο, Βιρτζίνια, 31 Οκτωβρίου 1823

«Κανένας λαός δεν αισθάνεται ζωηρότερη συμπάθεια από μας για τα δεινά που υποφέρουν οι συμπατριώτες σας, κανένας δεν απευθύνει στο Θεό πιο θερμές και πιο ειλικρινείς παρακλήσεις για την επιτυχία των σκοπών τους. Και πραγματικά, τίποτε άλλο παρά η κεφαλαιώδης αρχή της κυβερνήσεώς μας να μην μπλεκόμαστε στις έριδες της Ευρώπης δεν θα μπορούσε ν' αναχαιτίσει τη φιλελεύθερη νεολαία μας από το να συμμετάσχει με κάποιο τρόπο στον ιερό αυτόν αγώνα».

Χρήστου Λάζου, Η Αμερική και ο ρόλος της στην επανάσταση του 1821, Αθήνα 1983, σσ. 92-93.

Η πρώτη αναγνώριση της «ανεξαρτησίας του ελληνικού έθνους» ήρθε από το Τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών. Ωστόσο, για διάφορους λόγους, η σχετική συνθήκη δεν υπογράφηκε τελικά από την επαναστατική ελληνική Κυβέρνηση κι έτσι η αναγνώριση παρέμεινε χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα.

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1822, με διάγγελμά του, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Τζέιμς Μονρόε εξέφρασε τη συγκίνησή του για τον αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων καθώς και την ελπίδα του πως αυτοί θα κέρδιζαν σύντομα την ελευθερία τους. Παρά την έκφραση συμπάθειας όμως, οι ΗΠΑ ενημέρωσαν την ελληνική επαναστατική Κυβέρνηση, τον Αύγουστο του 1823, πως είχαν επιλέξει την ουδετερότητα στην ελληνοτουρκική σύγκρουση και κατά συνέπεια, δεν ήταν διατεθειμένες να παράσχουν οποιαδήποτε ένοπλη βοήθεια.