03.05 Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου

Από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα η επανάσταση μεταδόθηκε στα νησιά του Αιγαίου. Τον Απρίλιο του 1821 επαναστατούν οι Σπέτσες (Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα) και στη συνέχεια η Ύδρα (Αντώνιος Οικονόμου, Ανδρέας Μιαούλης, Ιάκωβος Τομπάζης).

Ακολούθησαν τα Ψαρά (Δημήτρης Παπανικολής, Κωνσταντίνος Κανάρης), η Μύκονος (Μαντώ Μαυρογένους) Σάμος, η Κάσος, τα Δωδεκάνησα και η Κρήτη (Σφακιά).

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα

Αντώνης Οικονόμου

Ανδρέας Μιαούλης

Δημήτρης Παπανικολής

Κωνσταντίνος Κανάρης

Οι κάτοικοι των άλλων νησιών των Κυκλάδων φάνηκαν διστακτικοί.

Τα εξεγερμένα νησιά βοήθησαν αποφασιστικά στην εξέλιξη του Αγώνα, καθώς τα εμπορικά πλοία τους παρ' ότι ήταν λιγότερα και μικρότερα από τα τουρκικά, ήταν ταχύτερα και είχαν εμπειροπόλεμα πληρώματα.

α) στην πολιορκία παραθαλάσσιων κάστρων, όπως η Μονεμβασιά και το Ναυαρίνο.

β) στην υποστήριξη χερσαίων μαχών από τη θάλασσα (όπως έγινε με την απελευθέρωση της Χαλκίδας).

γ) σε καταδρομές στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου αιχμαλώτιζαν ή κατέστρεφαν εχθρικά πλοία, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται ο τουρκικός στόλος να πλεύσει προς την Πελοπόννησο.

δ) σε ναυμαχίες στο ανοιχτό πέλαγος, στις οποίες συμμετείχαν και τα περίφημα πυρπολικά.

Οι Τούρκοι αντέδρασαν με βαριά αντίποινα στους Έλληνες των νησιών και των παραλίων της Μικράς Ασίας. Η Χίος ισοπεδώθηκε και περίπου 80.000 κάτοικοί της σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, ενώ όσοι σώθηκαν κατέφυγαν στα Ψαρά, τις Κυκλάδες και την Πελοπόννησο. Η καταστροφή της Χίου (Μάρτιος 1822) συγκλόνισε τους Ευρωπαίους, που άρχισαν να βλέπουν με συμπάθεια πλέον την εξέγερση των Ελλήνων.

Ευγένιος Ντελακρουά : Η καταστροφή της Χίου

Νικηφόρος Λύτρας : Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη

Η απάντηση των Ελλήνων δόθηκε λίγους μήνες μετά στη Χίο, όπου ήταν αγκυροβολημένος ο τουρκικός στόλος. Ενώ οι Τούρκοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι, ο Κανάρης και ο Πιπίνος εκμεταλλεύτηκαν το σκοτάδι και πρόσδεσαν τα πυρπολικά τους στη ναυαρχίδα και την αντιναυαρχίδα αντίστοιχα. Η ναυαρχίδα ανατινάχθηκε σκοτώνοντας περίπου 2000 Τούρκους μεταξύ των οποίων και τον ναύαρχο Καρά Αλή. Αντίθετα η υποναυαρχίδα έπαθε μόνο κάποιες ζημιές.

Οι αποτυχίες του τουρκικού στόλου ανάγκασαν τον σουλτάνο να ζητήσει τη βοήθεια του πασά της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, ο οποίος είχε στόλο εκπαιδευμένο από Ευρωπαίους.

Ο ενωμένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος επιτίθεται στα Ψαρά και την Κάσο (Μάιος - Ιούνιος 1824). Τα δυο νησιά καταστράφηκαν παρά την αντίσταση των κατοίκων τους.

Τον Αύγουστο του 1824 έγινε η ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα στις μικρασιατικές ακτές. Ο ναύαρχος Μιαούλης χρησιμοποιώντας και πυρπολικά νίκησε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο, ο οποίος από τότε σκορπίστηκε στο Αιγαίο.

03.05 Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου

Χερσαίες μάχες : Μάχες που γίνονται στην ξηρά.

Καταδρομές : Αιφνιδιαστικές επιθέσεις.

Αντίποινα : Πράξη που γίνεται σε εκδίκηση κάποιας άλλης.

Ταλανίζω : Βασανίζω, ταλαιπωρώ.

Φρεγάτα : Είδος πολεμικού πλοίου.

1. Επιστολή κατοίκων της νήσου Ύδρας προς τους πλοιάρχους των ελληνικών πολεμικών, Ύδρα, 19 Απριλίου 1821 (απόδοση στα νέα ελληνικά)

«Εντιμότατοι κύριοι καπεταναίοι του ελληνικού στόλου,
ο ξεσηκωμός του ελληνικού έθνους κατά των τυράννων του και η αποστολή του στόλου μας γίνεται με αποκλειστικό σκοπό να πλήξουμε τον κοινό εχθρό, ώσπου να αποκτήσουμε τα δίκαια και την ελευθερία μας. Όλες οι έννοιες μας πρέπει να είναι προσηλωμένες σ' αυτόν τον σκοπό, του οποίου την υλοποίηση επιθυμούμε και βέβαια θα επιτύχουμε εάν οδηγηθούμε με φρονήματα άξια ελευθέρων ανδρών».

Α. Λιγνού, Αρχεία της κοινότητος Ύδρας 1778-1832, Πειραιάς 1926, τ. 7, σ. 280. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές της ελληνικής επαναστάσεως, τόμ. 1, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 196.

2. Προκήρυξη των τριών ναυτικών νησιών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών

«Ευσεβείς απόγονοι ανδρειοτάτων προγόνων, κάτοικοι των νήσων και της ξηράς, όσοι μένετε ακόμη εις τον τουρκικόν ζυγόν, σηκωθήτε, πιάσετε τα όπλα διά την κοινήν ελευθερίαν. όσοι έχετε καράβια μικρά και μεγάλα αρματώσετέ τα και ενωθήτε με τον ελληνικόν στόλον... μη δειλιάσετε απόγονοι του Μιλτιάδου και Θεμιστοκλέους. μη φανήτε ανάξιοι της ελευθερίας σας. Ο πόλεμος γίνεται διά την πίστιν και την πατρίδα».

Σ. Ομηρίδου, Συνοπτική ιστορία των τριών ναυτικών νήσων Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών, Ναύπλιο 1831. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές της ελληνικής επαναστάσεως, τόμ. 1, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 198.

3. Ο Μιαούλης στο Μεσολόγγι (απόδοση στα νέα ελληνικά)

«Στις 10 του μήνα αυτού, ήλθαν ο Μιαούλης και πολλοί άλλοι αξιωματικοί και ναύτες στο Μεσολόγγι. Ο Μιαούλης παρουσιάσθηκε στη Διευθυντική Επιτροπή. Αμέσως έτρεξαν όλοι οι Στρατηγοί και Οπλαρχηγοί να τον επισκεφθούν και να συγχαρούν ο ένας τους θριάμβους του άλλου. Αφού φιλήθηκαν με τον Μιαούλη, τον Σαχτούρη και τους υπόλοιπους καπετάνιους, έβλεπες την παρέα αυτών των νικητών της θάλασσας και της στεριάς να κάθονται μεγαλοπρεπώς σαν θεοί, να αναφέρουν τις συμφορές του παρελθόντος, ο ένας να διηγείται στον άλλο νίκες σαν θαύματα».

Νικολάου Κασομούλη, Ενθυμήματα Στρατιωτικά, εισαγωγή-σημειώσεις Γιάννης Βλαχογιάννης, τόμ. 2, Αθήνα 1998, σσ. 106-107.

Γυναίκες στον Αγώνα

Στην Επανάσταση του 1821 εξίσου σημαντική υπήρξε και η συμβολή των γυναικών, οι οποίες βοήθησαν με κάθε τρόπο. Η Μαντώ Μαυρογένους διέθεσε την πατρική της περιουσία στον Αγώνα, ενώ η Σπετσιώτισσα καπετάνισσα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα συμμετείχε με τα καράβια της σε διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων.

• Σε τι είδους επιχειρήσεις συμμετείχαν τα ελληνικά πλοία:
• Με βάση τα κείμενα των πηγών, ποια επιχειρήματα χρησιμοποιούνται προκειμένου να πεισθούν οι Έλληνες να επαναστατήσουν εναντίον των Τούρκων;