04.03 Στη διαφήμιση όλα είναι δυνατά

Η Προστακτική δείχνει την πράξη του ρήματος ως προσταγή, παράκληση, προτροπή.

Η Προστακτική υπάρχει στον Ενεστώτα και τον Αόριστο. Π.x. Φύγε. Άκουσέ με. Βοήθησέ με, φίλε μου.

Μαζί με την Οριστική και την Υποτακτική λέγονται Προσωπικές Εγκλίσεις, γιατί έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα τρία πρόσωπα κάθε αριθμού. Η Προστακτική έχει ξεχωριστούς τύπους μόνο για το 2ο και το 3ο πρόσωπο κάθε αριθμού.

Επίθετα είναι οι λέξεις που δείχνουν τι λογής είναι τα ουσιαστικά που συνοδεύουν και δείχνουν τι ποιότητας είναι ή τι ιδιότητα έχουν.

• Όπως το επίθετο σταχτής - σταχτιά - σταχτί κλίνονται και τα : βυσσινής, θαλασσής, καφετής, κεραμιδής, τριανταφυλλής, χρυσαφής κ.ά.
• Τα επίθετα αυτά δηλώνουν πάντα χρώμα.
• Τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπως η ονομαστική ενικού αριθμού του αρσενικού.
• Το -η του αρσενικού διατηρείται μόνο στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού αριθμού. Στις άλλες πτώσεις μετατρέπεται σε -ι.

Tο Καρπενήσι είναι ωραία πόλη, η Κέρκυρα είναι ωραιότερη, ενώ η Ρόδος ωραιότατη.

Οι τρεις αυτοί τύποι, οι οποίοι μας δείχνουν το διαφορετικό βαθμό μιας ιδιότητας ενός ουσιαστικού, λέγονται βαθμοί του επιθέτου.

Οι βαθμοί του επιθέτου είναι τρεις. Ο πρώτος (ωραία ) λέγεται θετικός, ο δεύτερος (ωραιότερη) λέγεται συγκριτικός και ο τρίτος (ωραιότατη) λέγεται υπερθετικός.

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου λέγονται παραθετικά του επιθέτου. Από τα παραπάνω παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι:

α) Ένα επίθετο είναι θετικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει απλώς μια ιδιότητα, ποιότητα ή ένα γνώρισμα: π.χ. έξυπνο παιδί.

β)Ένα επίθετο είναι συγκριτικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει, σε σύγκριση με ένα άλλο, μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό: π.χ. Ο Τάκης είναι ψηλότερος από τον Γιώργο.

γ) Ένα επίθετο είναι υπερθετικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει μια ποιότητα ή παρουσιάζει μια ιδιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό: π.χ. Τα αβγά αυτά είναι φρεσκότατα. Ο ζωγραφικός αυτός πίνακας είναι ωραιότατος.

Ο υπερθετικός βαθμός των επιθέτων διακρίνεται σε δύο είδη : στον απόλυτο υπερθετικό και στον σχετικό υπερθετικό βαθμό.

α. Ένα επίθετο βρίσκεται σε απόλυτο υπερθετικό βαθμό, όταν αυτό έχει μια ιδιότητα ή μια ποιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να το συγκρίνουμε με κάποιο άλλο: π.χ. Το τριαντάφυλλο αυτό είναι ωραιότατο.

β. Ένα επίθετο βρίσκεται σε σχετικό υπερθετικό βαθμό, όταν αυτό έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι όλα τα άλλα όμοιά του: π.χ. Ο Έβρος είναι ο μεγαλύτερος απ' όλους τους ποταμούς της Ελλάδας.

Συγκριτικός βαθμός

γρήγορος	ψηλή	ακριβό
O λαγός είναι γρηγορότε- ρος από τον σκαντζόχοιρο. Ο λαγός είναι πιο γρήγο- ρος από τον σκαντζόχοιρο.	Η Ελένη είναι ψηλότερη από τη Σοφία. Η Ελένη είναι πιο ψηλή από τη Σοφία.	Tο σπορ αυτοκίνητο είναι ακρι- βότερο από το τζιπ. Το σπορ αυτοκίνητο είναι πιο ακριβό από το τζιπ.

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους:

Α΄ τρόπος : Θετικός Βαθμός ουδετέρου + -τερος π.χ. ομορφότερος, μακρύτερος, ευγενέστερος κ.ά.

Β΄ τρόπος : πιο + θετικός βαθμός π.χ. πιο όμορφος, πιο μακρύς, πιο ευγενής

Σχετικός υπερθετικός βαθμός

γρήγορος	ψηλή	ακριβό
Ο λαγός είναι ο γρηγορότερος από όλους. Ο λαγός είναι ο πιο γρήγορος από όλους.	Η Ελένη είναι η ψηλότερη από όλα τα κορίτσια. Η Ελένη είναι η πιο ψηλή από όλα τα κορίτσια.	Το σπορ αυτοκίνητο είναι το ακριβότερο από όλα τα αυτοκί- νητα. Το σπορ αυτοκίνητο είναι το πιο ακριβό από όλα τα αυτοκίνητα.

Ο σχετικός υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου δηλώνει ότι το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει ένα γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα τα άλλα όμοιά του.

Ο σχετικός υπερθετικός σχηματίζεται ως εξής:

άρθρο + συγκριτικός βαθμός π.χ. ο ομορφότερος, ο μακρύτερος, ο ευγενέστερος ή ο πιο όμορφος, ο πιο μακρύς, ο πιο ευγενής

Απόλυτος υπερθετικός βαθμός

Ο ταχυδακτυλουργός είναι ταχύτατος στις κινήσεις του.	Πήρα μια κομψότατη γραβάτα.	Αγόρασε ένα ωραιότατο γατάκι.

Ο απόλυτος υπερθετικός βαθμός δηλώνει ότι το ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα.
Ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται με δύο τρόπους:

θετικός βαθμός ουδετέρου + -τατος π.χ. ομορφότατος, μακρύτατος, ευγενέστατος

πολύ + θετικός βαθμός π.χ. πολύ όμορφος, πολύ μακρύς, πολύ ευγενής

Όταν θέλω να εκφράσω σύγκριση και στα επιρρήματα μπορώ να χρησιμοποιήσω τα παραθετικά των επιρρημάτων. Αυτά μοιάζουν με εκείνα των επιθέτων.

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται:

• είτε μονολεκτικά, με τις καταλήξεις -ότερα και -ύτερα :

ωραία – ωραιότερα

βαθιά – βαθύτερα

• είτε περιφραστικά, με τη λέξη πιο:

ωραία – πιο ωραία

βαθιά – πιο βαθιά

Ο υπερθετικός σχηματίζεται:

• είτε μονολεκτικά, με τις καταλήξεις -ότατα, -ύτατα:

ωραία – ωραιότατα

βαθιά – βαθύτατα

• είτε περιφραστικά, με τα επιρρήματα πολύ, πάρα πολύ :

ωραία – πολύ ωραία

βαθιά – πάρα πολύ βαθιά

Τα παραθετικά των επιρρημάτων που δεν προέρχονται από επίθετα σχηματίζονται μόνο περιφραστικά, δηλ.κάτω – πιο κάτω, μπροστά – πιο μπροστά. 

Τελεία και κόμμα

Η τελεία χρησιμοποιείται :

• Στο τέλος μιας πρότασης (για να δείξει διακοπή) π.χ. Ο Γιάννης έφυγε.
• Σε συντομογραφίες μ.Χ.
• Στην ώρα 13.40
• Για να χωρίσω ψηφία μεγάλων αριθμών π.χ. 1.235.78

Πού βάζουμε κόμμα ;

Η λέξη κόμμα προέρχεται από το ρήμα κόβω, γιατί κόβει την πρόταση.

Πού βάζουμε κόμμα:

• Μέσα στην ίδια πρόταση, όταν έχουμε όμοιους όρους στη σειρά (ασύνδετους), όπως: ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα, επιρρήματα.

π.χ. α) Η μητέρα ψώνισε μήλα, πορτοκάλια, μανταρίνια και αχλάδια.

β) Το Σύνταγμα προστατεύει την ελευθερία, τη ζωή, την τιμή και την περιουσία των πολιτών.

γ) Άνοιξα το γράμμα, το διάβασα κι έφυγα σιγά, αμίλητα, αθόρυβα.

• Όταν έχουμε κλητική προσφώνηση ή προσφώνηση μέσα στην πρόταση.

π.χ. α) Πέτρο, δώσε μου το βιβλίο σου.

β) Σου είπα, αγαπητέ μου, ότι πρέπει να δουλέψεις σκληρά.

γ) Μέριασε, βράχε, να διαβώ.

δ) Αυτή, νομίζω, στάθηκε η φιλοδοξία τους.

• Όταν η πρόταση αρχίζει με ένα μόριο ή επίρρημα (βεβαιωτικό ή αρνητικό).

π.χ. Ναι, θα έρθω. Βέβαια, θα φροντίσω αμέσως. Όχι, δε θέλω. Καλά, θα σου τηλεφωνήσω. Έτσι, έμειναν όλοι ικανοποιημένοι.

• Όταν έχουμε παράθεση ή επεξήγηση.

π.χ. Η Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς, βγήκε από τον αφρό της θάλασσας. (Επεξήγηση)

Η Γοργόνα, μισή γυναίκα μισή ψάρι, σταματά τα καράβια και ρωτά. (Παράθεση)

• Χωρίζουμε με κόμμα τα λόγια αυτού που γράφει από τα λόγια αυτού που μιλάει.

π.χ. «Εγώ, τους είπε ο Παπαφλέσσας, δεν ήρθα εδώ να μετρήσω πόσος είναι ο στρατός του Ιμπραήμ».

"Δημήτρη, είπε ο Ανδρέας, θα έρθεις να κάνουμε την εργασία ;"

• Όταν δυο κύριες προτάσεις συνδέονται με το αλλά (αντιθετικός σύνδεσμος).

π.χ. Στο βουνό έκανε πολύ κρύο, αλλά ήταν όλοι ντυμένοι καλά.

Ήταν λίγοι, αλλά ήταν γενναίοι.

Χωρίζουμε με κόμμα τις δευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες :

• Τις αιτιολογικές προτάσεις. (Αρχίζουν με το: γιατί, επειδή, αφού)

π.χ. Το παπάκι λυπόταν, γιατί ήταν άσχημο.

• Τις τελικές προτάσεις, όταν αρχίζουν με το για να. Όταν αρχίζουν με το να δε βάζουμε κόμμα.

(Οι τελικές προτάσεις φανερώνουν σκοπό), π.χ. Φορούσε ένα χοντρό πανωφόρι, για να μην κρυώνει.

• Τις εναντιωματικές ή παραχωρητικές προτάσεις. (Αρχίζουν με τους συνδέσμους αν και, και αν)

π.χ. Τον έβλεπα σαν εχθρό μου, αν και ήταν συγγενής μου.

• Τις υποθετικές προτάσεις. (Αρχίζουν με τους συνδέσμους αν, εάν)

π.χ. Αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει.

• Τις χρονικές προτάσεις. (Αρχίζουν με τους συνδέσμους: όταν, αφού, καθώς, πριν)

π.χ. Ήμουν παιδί, όταν άκουσα αυτή την ιστορία.

• Τις αναφορικές προτάσεις. (Αρχίζουν με τις αναφορικές αντωνυμίες: όποιος, όσος, ο οποίος, ό,τι, ή με αναφορικά επιρρήματα: όπου, που, όπως, πως, όσο, καθώς, σαν, ωσάν, οποτεδήποτε, οπουδήποτε, οπωσδήποτε).

π.χ. Την άλλη μέρα γύρισε ο πατέρας, ο οποίος φαινόταν κουρασμένος.

Όσο νύχτωνε, τόσο έλαμπε η φωτιά.

• Τις συμπερασματικές προτάσεις. (Αρχίζουν με το ώστε, ώστε να)

π.χ. Μιλούσε τόσο σιγά, ώστε μόλις τον άκουγα.

Δε χωρίζουμε με κόμμα

Τις ειδικές προτάσεις. (Αρχίζουν με το ότι, πως, που). Εκτός αν χρησιμοποιούνται ως επεξήγηση.

π.χ. Νομίζω ότι έχει δίκιο. Φαίνεται πως θα βρεθεί μια λύση. Είναι κρίμα που δε σε κάλεσαν. ενώ: Πήραμε μια ευχάριστη είδηση, ότι ο αδελφός μου πέτυχε στο Πανεπιστήμιο. Κανείς δεν το ήξερε αυτό, πως ο πατέρας μου δεν ήταν Έλληνας.

Τις διστακτικές προτάσεις. (Αρχίζουν με το μη(ν), μήπως). Εκτός και χρησιμοποιούνται ως επεξήγηση.

π.χ. Πρόσεξε μην κάμεις λάθος.

Φοβούμαι μήπως αρρωστήσεις.

ενώ: Ένα μόνο τον τρόμαζε στη μάχη, μην. πιαστεί αιχμάλωτος. Κάθε μέρα είχε την ίδια αγωνία, μήπως τον διώξουν απ' τη δουλειά.

Τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Εκτός και χρησιμοποιούνται ως επεξήγηση

π.χ. Μας ρώτησε ποιοι είμαστε.

Απορώ γιατί δεν πήγε κι αυτός.

ενώ: Στην απορία μου, πού θα βρούμε τα μέσα, δεν απάντησε.

Κι άλλα σημεία στίξης

Η άνω τελεία δείχνει διακοπή μικρότερη από αυτή που δείχνει η τελεία, αλλά μεγαλύτερη από αυτή που δείχνει το κόμμα.

Π.χ. Αυτό δεν είναι καρπούζι· είναι πεπόνι.

Η διπλή τελεία (άνω και κάτω τελεία) χρησιμοποιείται :

• Όταν απαριθμούμε μια σειρά πραγμάτων π.χ. Οι μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις είναι: η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα.
• Στον ευθύ λόγο π.χ. Ο Ορέστης είπε: «Θέλω μια τούρτα για τα γενέθλιά μου».

Το ερωτηματικό χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης η οποία είναι ευθεία ερώτηση (βλ. ενότητα 16.4 Β). Π.χ. Πότε θα φύγεις;

Το θαυμαστικό χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης η οποία εκφράζει θαυμασμό, διαταγή ή απαγόρευση. Επίσης, χρησιμοποιείται με μια ονοματική φράση σε κλητική. Π.χ. Τι ωραία που περάσαμε στη Χίο!  --  Έλα δω!  --  Μην μπεις μέσα!  --  Δανάη!

Οι παρενθέσεις χρησιμοποιούνται για να απομονώσουν μια λέξη, φράση ή πρόταση που παρεμβάλλεται σε μια άλλη φράση ή πρόταση, και μας δίνει περισσότερες πληροφορίες. Π.χ. Ο Νίκος (μια που μιλάμε γι’ αυτόν) έρχεται κάθε μέρα στο σχολείο τρέχοντας.

Το ενωτικό χρησιμοποιείται:

α) στο τέλος μιας γραμμής, όταν δε χωράει ολόκληρη η λέξη και πρέπει να την κόψουμε (βλ. ενότητα 3.3 - συλλαβισμός) Π.χ. αερόστατο

β) για να ενώσει δύο λέξεις Π.χ. μια επίσκεψη-αστραπή

Η παύλα χρησιμοποιείται σε έναν διάλογο για να δείξουμε ότι αλλάζει το πρόσωπο που μιλάει.

- Πότε θα πας διακοπές;

- Τον Αύγουστο. Εσύ;

- Εγώ, μάλλον, του χρόνου πια!

Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για να χωρίσει φράσεις. Π.χ. Ο Γιάννης θα έρθει -ελπίζω- σήμερα.

Σε εισαγωγικά κλείνουμε τα λόγια κάποιου, όταν θέλουμε να μεταφέρουμε κάτι όπως ακριβώς το είπε. Π.χ. «Ευτυχώς», μας είπε, «ήρθατε νωρίς».

Εισαγωγικά χρησιμοποιούμε, επίσης, σε τίτλους και για να παραθέσουμε μια έκφραση λέξη προς λέξη. Π.χ. Το βιβλίο «Ο μικρός πρίγκηπας» μου άρεσε πολύ.

...το λεγόμενο «μήλο της Έριδος»

Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται:

α) για να δείξουμε ότι μια πρόταση ή σκέψη έμεινε ατελείωτη. Π.χ. Θα ’ταν ωραία να…  --  Αχ! Nα μπορούσες να έρθεις…

β) για να οδηγήσουν σε μια λέξη ή φράση που προορίζεται να έρθει ως έκπληξη για τον αναγνώστη. Π.χ. Ξαφνικά, ενώ καθόμουν στη θέση μου, μπήκε στο θέατρο… ο πρωθυπουργός!

Η οδός Ναϊάδων είναι μια κεντρική λεωφόρος του Παλαιού Φαλήρου.

Στην παραπάνω πρόταση οι λέξεις οδός και λεωφόρος έχουν την ίδια περίπου σημασία. Οι λέξεις αυτές λέγονται συνώνυμα. Τα συνώνυμα έχουν την ίδια ή περίπου την ίδια σημασία, παρουσιάζοντας κάποιες μικροδιαφορές. Τέτοια συνώνυμα είναι και οι εξής λέξεις: συντροφιά - παρέα / γελαστός - χαρούμενος / μπαστούνι - ραβδί - γκλίτσα / δρόμος - μονοπάτι - στενό - στράτα / βλέπω - κοιτάζω - θωρώ - παρακολουθώ - παρατηρώ / αγάπη - αφοσίωση - λατρεία / συμπάθεια - φιλία - στοργή / στενοχωριέμαι - λυπάμαι / κελαηδώ - τραγουδώ - ψάλλω / χτυπώ - βαρώ - βροντώ / φεύγω - αναχωρώ /επιστρέφω - γυρίζω/λαλιά - ομιλία - λόγος.

Τι ώρα αρχίζει η παράσταση και τι ώρα τελειώνει ; Στην παραπάνω πρόταση οι λέξεις: αρχίζει και τελειώνει έχουν αντίθετη έννοια. Γι' αυτό οι λέξεις αυτές λέγονται αντώνυμα ή αντίθετα. Παραδείγματα : άδειος - γεμάτος, ψηλά -χαμηλά, μεγάλος - μικρός, ανοίγω - κλείνω, πλούσιος - φτωχός, πρόθυμος - απρόθυμος, πλειοψηφία - μειοψηφία, φιλότιμος - αφιλότιμος, δικαιοσύνη - αδικία, έρχομαι - φεύγω, σκληρό - μαλακό, πολύ - λίγο, ευγενής - αγενής, πηγαίνω - επιστρέφω, άφιξη - αναχώρηση, εύγευστος - άγευστος, πλαστό - γνήσιο, μακρια - κοντά, εύκολα - δύσκολα, αργά - γρήγορα

Συνήθως ονομάζουμε συμφράσεις δύο λέξεις που τις συναντάμε συχνά μαζί, όπως «σοκολάτα γάλακτος», και εκφράσεις τις φράσεις που οι λέξεις τους σχηματίζουν ένα σύνολο με ιδιαίτερο νόημα, όπως «(πλέει) σε πελάγη ευτυχίας» ή «τι τραβάει η όρεξή σας;» (Δεν μπορούμε να καταλάβουμε το νόημα της έκφρασης μόνο από τη σημασία του ρήματος «τραβάω» και τη σημασία του ουσιαστικού «όρεξη»).