04.03 Στη διαφήμιση όλα είναι δυνατά

Η Προστακτική δείχνει την πράξη του ρήματος ως προσταγή, παράκληση, προτροπή.

Η Προστακτική υπάρχει στον Ενεστώτα και τον Αόριστο. Π.x. Φύγε. Άκουσέ με. Βοήθησέ με, φίλε μου.

Οι φράσεις με Προστακτική και θαυμαστικό χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν θαυμασμό αλλά και προσταγή ή επιθυμία.

Μαζί με την Οριστική και την Υποτακτική λέγονται Προσωπικές Εγκλίσεις, γιατί έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα τρία πρόσωπα κάθε αριθμού. Η Προστακτική έχει ξεχωριστούς τύπους μόνο για το 2ο και το 3ο πρόσωπο κάθε αριθμού.

Tο Καρπενήσι είναι ωραία πόλη, η Κέρκυρα είναι ωραιότερη, ενώ η Ρόδος ωραιότατη.

Οι τρεις αυτοί τύποι, οι οποίοι μας δείχνουν το διαφορετικό βαθμό μιας ιδιότητας ενός ουσιαστικού, λέγονται βαθμοί του επιθέτου.

Οι βαθμοί του επιθέτου είναι τρεις. Ο πρώτος (ωραία ) λέγεται θετικός, ο δεύτερος (ωραιότερη) λέγεται συγκριτικός και ο τρίτος (ωραιότατη) λέγεται υπερθετικός.

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου λέγονται παραθετικά του επιθέτου. Από τα παραπάνω παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι:

α) Ένα επίθετο είναι θετικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει απλώς μια ιδιότητα, ποιότητα ή ένα γνώρισμα: π.χ. έξυπνο παιδί.

β)Ένα επίθετο είναι συγκριτικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει, σε σύγκριση με ένα άλλο, μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό: π.χ. Ο Τάκης είναι ψηλότερος από τον Γιώργο.

γ) Ένα επίθετο είναι υπερθετικού βαθμού, όταν το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει μια ποιότητα ή παρουσιάζει μια ιδιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό: π.χ. Τα αβγά αυτά είναι φρεσκότατα. Ο ζωγραφικός αυτός πίνακας είναι ωραιότατος.

Ο υπερθετικός βαθμός των επιθέτων διακρίνεται σε δύο είδη : στον απόλυτο υπερθετικό και στον σχετικό υπερθετικό βαθμό.

α. Ένα επίθετο βρίσκεται σε απόλυτο υπερθετικό βαθμό, όταν αυτό έχει μια ιδιότητα ή μια ποιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να το συγκρίνουμε με κάποιο άλλο: π.χ. Το τριαντάφυλλο αυτό είναι ωραιότατο.

β. Ένα επίθετο βρίσκεται σε σχετικό υπερθετικό βαθμό, όταν αυτό έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι όλα τα άλλα όμοιά του: π.χ. Ο Έβρος είναι ο μεγαλύτερος απ' όλους τους ποταμούς της Ελλάδας.

Συγκριτικός βαθμός

γρήγορος	ψηλή	ακριβό
O λαγός είναι γρηγορότε- ρος από τον σκαντζόχοιρο. Ο λαγός είναι πιο γρήγο- ρος από τον σκαντζόχοιρο.	Η Ελένη είναι ψηλότερη από τη Σοφία. Η Ελένη είναι πιο ψηλή από τη Σοφία.	Tο σπορ αυτοκίνητο είναι ακρι- βότερο από το τζιπ. Το σπορ αυτοκίνητο είναι πιο ακριβό από το τζιπ.

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους:

Α΄ τρόπος : Θετικός Βαθμός ουδετέρου + -τερος π.χ. ομορφότερος, μακρύτερος, ευγενέστερος κ.ά.

Β΄ τρόπος : πιο + θετικός βαθμός π.χ. πιο όμορφος, πιο μακρύς, πιο ευγενής

Σχετικός υπερθετικός βαθμός

γρήγορος	ψηλή	ακριβό
Ο λαγός είναι ο γρηγορότερος από όλους. Ο λαγός είναι ο πιο γρήγορος από όλους.	Η Ελένη είναι η ψηλότερη από όλα τα κορίτσια. Η Ελένη είναι η πιο ψηλή από όλα τα κορίτσια.	Το σπορ αυτοκίνητο είναι το ακριβότερο από όλα τα αυτοκί- νητα. Το σπορ αυτοκίνητο είναι το πιο ακριβό από όλα τα αυτοκίνητα.

Ο σχετικός υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου δηλώνει ότι το ουσιαστικό που συνοδεύει έχει ένα γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα τα άλλα όμοιά του.

Ο σχετικός υπερθετικός σχηματίζεται ως εξής:

άρθρο + συγκριτικός βαθμός π.χ. ο ομορφότερος, ο μακρύτερος, ο ευγενέστερος ή ο πιο όμορφος, ο πιο μακρύς, ο πιο ευγενής

Απόλυτος υπερθετικός βαθμός

Ο ταχυδακτυλουργός είναι ταχύτατος στις κινήσεις του.	Πήρα μια κομψότατη γραβάτα.	Αγόρασε ένα ωραιότατο γατάκι.

Ο απόλυτος υπερθετικός βαθμός δηλώνει ότι το ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα.
Ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται με δύο τρόπους:

θετικός βαθμός ουδετέρου + -τατος π.χ. ομορφότατος, μακρύτατος, ευγενέστατος

πολύ + θετικός βαθμός π.χ. πολύ όμορφος, πολύ μακρύς, πολύ ευγενής

Όταν θέλω να εκφράσω σύγκριση και στα επιρρήματα μπορώ να χρησιμοποιήσω τα παραθετικά των επιρρημάτων. Αυτά μοιάζουν με εκείνα των επιθέτων.

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται:

• είτε μονολεκτικά, με τις καταλήξεις -ότερα και -ύτερα :

ωραία – ωραιότερα

βαθιά – βαθύτερα

• είτε περιφραστικά, με τη λέξη πιο:

ωραία – πιο ωραία

βαθιά – πιο βαθιά

Ο υπερθετικός σχηματίζεται:

• είτε μονολεκτικά, με τις καταλήξεις -ότατα, -ύτατα:

ωραία – ωραιότατα

βαθιά – βαθύτατα

• είτε περιφραστικά, με τα επιρρήματα πολύ, πάρα πολύ :

ωραία – πολύ ωραία

βαθιά – πάρα πολύ βαθιά

Τα παραθετικά των επιρρημάτων που δεν προέρχονται από επίθετα σχηματίζονται μόνο περιφραστικά, δηλ.κάτω – πιο κάτω, μπροστά – πιο μπροστά. 

Η οδός Ναϊάδων είναι μια κεντρική λεωφόρος του Παλαιού Φαλήρου.

Στην παραπάνω πρόταση οι λέξεις οδός και λεωφόρος έχουν την ίδια περίπου σημασία. Οι λέξεις αυτές λέγονται συνώνυμα. Τα συνώνυμα έχουν την ίδια ή περίπου την ίδια σημασία, παρουσιάζοντας κάποιες μικροδιαφορές.

Τέτοια συνώνυμα είναι και οι εξής λέξεις: συντροφιά - παρέα / γελαστός - χαρούμενος / μπαστούνι - ραβδί - γκλίτσα / δρόμος - μονοπάτι - στενό - στράτα / βλέπω - κοιτάζω - θωρώ - παρακολουθώ - παρατηρώ / αγάπη - αφοσίωση - λατρεία / συμπάθεια - φιλία - στοργή / στενοχωριέμαι - λυπάμαι / κελαηδώ - τραγουδώ - ψάλλω / χτυπώ - βαρώ - βροντώ / φεύγω - αναχωρώ /επιστρέφω - γυρίζω/λαλιά - ομιλία - λόγος.

Τι ώρα αρχίζει η παράσταση και τι ώρα τελειώνει ; Στην παραπάνω πρόταση οι λέξεις: αρχίζει και τελειώνει έχουν αντίθετη έννοια. Γι' αυτό οι λέξεις αυτές λέγονται αντώνυμα ή αντίθετα. Παραδείγματα : άδειος - γεμάτος, ψηλά -χαμηλά, μεγάλος - μικρός, ανοίγω - κλείνω, πλούσιος - φτωχός, πρόθυμος - απρόθυμος, πλειοψηφία - μειοψηφία, φιλότιμος - αφιλότιμος, δικαιοσύνη - αδικία, έρχομαι - φεύγω, σκληρό - μαλακό, πολύ - λίγο, ευγενής - αγενής, πηγαίνω - επιστρέφω, άφιξη - αναχώρηση, εύγευστος - άγευστος, πλαστό - γνήσιο, μακρια - κοντά, εύκολα - δύσκολα, αργά - γρήγορα

Συνήθως ονομάζουμε συμφράσεις δύο λέξεις που τις συναντάμε συχνά μαζί, όπως «σοκολάτα γάλακτος», και εκφράσεις τις φράσεις που οι λέξεις τους σχηματίζουν ένα σύνολο με ιδιαίτερο νόημα, όπως «(πλέει) σε πελάγη ευτυχίας» ή «τι τραβάει η όρεξή σας;» (Δεν μπορούμε να καταλάβουμε το νόημα της έκφρασης μόνο από τη σημασία του ρήματος «τραβάω» και τη σημασία του ουσιαστικού «όρεξη»).