Πότε λέμε ότι ένα κράτος είναι σε ακμή και πότε σε παρακμή ;
Ένα κράτος είναι σε ακμή όταν έχει οικονομική ανάπτυξη και ευημερία, αναπτύσσονται τα γράμματα και οι τέχνες. Ο λαός ζει καλά, υπάρχει επάρκεια στα αγαθά που χρειάζεται, υπάρχει δικαιοσύνη για όλους και ασφάλεια από τους εχθρούς.
Αντίθετα, υπάρχει παρακμή, όταν υπάρχει οικονομικός μαρασμός, δηλαδή το εμπόριο και η ναυτιλία δεν φέρνουν έσοδα στο κράτος, ο λαός πλήττεται από τους φόρους, ο στρατός δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ακεραιότητα της χώρας.
Πώς η «Χρυσή Εποχή» μετατράπηκε σε εποχή παρακμής ;
Οι τελευταίοι αυτοκράτορες της Μακεδονικής Δυναστείας (Κωνσταντίνος Η΄, οι τρεις σύζυγοι της αυτοκράτειρας Ζωής, Ρωμανός Αργυρός, Μιχαήλ Δ΄ο Παφλαγόνας και Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος) αποδείχθηκαν ανίκανοι να αντιμετωπίσουν και να λύσουν τα προβλήματα της αυτοκρατορίας.
Πιο συγκεκριμένα:
- πήραν το μέρος των Δυνατών και κατάργησαν τον Νόμο του Αλληλέγγυου,
- άρχισαν να φορολογούν τα ακριτικά κτήματα και
- συγκρότησαν μισθοφορικό στρατό.
Ποια ήταν τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών ;
- Η πλειοψηφία του λαού αποτελούνταν από μικροκαλλιεργητές. Αυτοί βρέθηκαν στο έλεος των Δυνατών, από τους οποίους έπαιρναν δάνεια για να πληρώσουν τους μεγάλους φόρους που επιβλήθηκαν. Στη συνέχεια δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα δάνεια, με αποτέλεσμα να χάνουν τη γη τους και ολόκληρη η οικογένειά τους να δουλεύει στα κτήματα του Δυνατού μέχρι να αποπληρωθεί το χρέος.
- Η φορολόγηση των ακριτικών κτημάτων οδήγησε πολλούς ακρίτες να τα πουλήσουν στους Δυνατούς, επειδή κινδύνευαν να τους τα πάρει το κράτος, καθώς αδυνατούσαν να πληρώσουν τους φόρους τους. Τότε εγκατέλειψαν τα σύνορα και αναζήτησαν καλύτερη τύχη στις πόλεις.
- Τα κρατικά έσοδα μειώνονταν συνεχώς. Οι δαπάνες για τη συντήρηση του εμπορικού και του πολεμικού στόλου ήταν μεγάλες, έτσι εγκαταλείφθηκε ο στόλος και οι αυτοκράτορες έδωσαν προνόμια στους Βενετούς, οι οποίοι πήραν στα χέρια τους το εμπόριο (χωρίς να πληρώνουν φόρους) αλλά και την ασφάλεια του Βυζαντίου.
- Οι ξένοι μισθοφόροι στρατιώτες δεν πολεμούσαν για τη δική τους γη, για την πατρίδα τους, αλλά ενδιαφέρονταν μόνο για τα χρήματα. Πολλές φορές στασίαζαν ζητώντας περισσότερα χρήματα ή απειλώντας ότι θα πάνε με το μέρος του εχθρού.
- Η αυτοκρατορία άχισε να εξαρτάται όλο και πιο πολύ από τις ιταλικές ναυτικές δυνάμεις της Βενετίας και της Γένουας.
- Δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τους νέους εχθρούς.
Επίπεδα ανάγνωσης ιστορικής πηγής - «Γέννηση του Χριστού και Βρεφοκτονία»
Επίπεδα ανάγνωσης ιστορικής πηγής - «Κλίμαξ του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου»
Σχεδιάγραμμα του μαθήματος (κλικ)
Ιστορικές Πηγές
Πηγή 1
Τα στρατιωτικά κτήματα των Βυζαντινών
Οι στρατιώτες διέθεταν κτηματική περιουσία, που είτε την αγόραζαν μόνοι τους είτε τους την παραχωρούσε το κράτος, με αντάλλαγμα τη στρατιωτική υπηρεσία και τη φύλαξη της περιοχής που ανήκαν τα κτήματα. Ο θεσμός αυτός βοήθησε την πολεμική ισχύ του κράτους, αλλά από το τέλος του 10ου αιώνα καταργείται. Από εδώ και στο εξής το Βυζάντιο βρίσκεται αναγκασμένο να στηριχτεί σε ξένα μισθοφορικά στρατεύματα. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που θα το οδηγήσουν στην παρακμή του.
Will Durant, Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού
Πηγή 2
Ο μητροπολίτης της Αθήνας γράφει στην Πόλη
«Εσείς, τρυφεροί της Κωνσταντινουπόλεως πολίτες, δε νοιάζεστε για ό,τι συμβαίνει έξω από τις πύλες των τειχών της πόλης σας. Ουδέποτε επισκεφθήκατε τις μακρινές επαρχίες και τις γειτονικές πόλεις να τους διδάξετε ευνομία. Μένετε στην πόλη σας και φροντίζετε την καλοπέρασή σας. Σ’ αυτές στέλνετε μόνο τους φορολόγους με δόντια θηρίων. Κι ερημώνονται τα χωριά και οι πόλεις της υπαίθρου από αυτούς κι από άλλους εχθρούς».
Μιχαήλ Χωνιάτης (Μητροπολίτης Αθηνών)