05.24 Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς

Στον 8ο αιώνα μ.Χ. δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι οποίοι αντί να λατρεύουν τον εικονιζόμενο άγιο σε μια εικόνα εξαιτίας της βαθιάς τους πίστης αλλά και της έλλειψης μόρφωσης έφτασαν να λατρεύουν την εικόνα μόνο.

Οι Ίσαυροι αυτοκράτορες Λέων Γ΄και Κωνσταντίνος Ε΄πέρα από τα μέτρα που είχαν πάρει (Φορολόγηση εκκλησιαστικής περιουσίας, αποδέσμευση της εκπαίδευσης από τον κλήρο), προχώρησαν και στα παρακάτω :

• Απαγόρευσαν την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων.
• Υποχρέωσαν τους μοναχούς και τους κληρικούς να υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους, πριν δεχτούν το ιερατικό τους αξίωμα.

Για τις αποφάσεις αυτές οι Ίσαυροι δεν ενημέρωσαν και δεν εξήγησαν στον λαό την αιτία, για την οποία τις έλαβαν με αποτέλεσμα να προκληθεί διχασμός. Ο λαός χωρίστηκε σε Εικονολάτρες (υπερασπίζονταν τη λατρεία των εικόνων) και Εικονομάχους (στήριζαν τις αποφάσεις του αυτοκράτορα).

Α΄ φάση (726-787)

Ξεκινά με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη της Κων/πολης, πράξη που προκαλεί τις διαμαρτυρίες του λαού της πρωτεύουσας.

• Το 730 δημοσιεύεται το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων.  Τιμωρούνται οι εικονόφιλοι (ή εικονολάτρες) με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών. Καταστρέφονται μονές που αποτελούσαν προπύργια εικονολατρίας και διώκονται μοναχοί.
• Τερματίζεται η α’ φάση με την αποκατάσταση των εικόνων από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο (787), που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας, διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.
• Σφοδρότερος πολέμιος της εικονολατρίας ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε’. Θεωρητικός και υπερασπιστής της Εικονολατρίας υπήρξε ο Ιωάννης Δαμασκηνός.

Β’ Φάση της Εικονομαχίας (815-843)

• Άρχισε με τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο, ο οποίος απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών.
• Τελείωσε με την οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων (Σύνοδος του 843) από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Η Εκκλησία γιορτάζει την οριστική αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, την Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’, που αντιμετώπισε με επιτυχία τους Άραβες κι έσωσε την Πόλη και την αυτοκρατορία, έχασε μεγάλο μέρος της δόξας του και χρεώθηκε αυτή την αναταραχή, που έβλαψε πολύ το βυζαντινό κράτος.

Την εσωτερική αυτή διαμάχη σταμάτησε αρχικά η Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος, την οποία συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία (787). Εκεί αποφασίστηκε και έγινε δεκτό από όλους ότι: «κατά την προσκύνηση των εικόνων η λατρεία των πιστών απευθύνεται προς τα εικονιζόμενα ιερά πρόσωπα και όχι προς την ίδια την εικόνα και τα υλικά από τα οποία αυτή είναι φτιαγμένη». Οριστικό τέλος δόθηκε με τη Σύνοδο του 843 την οποία συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.

Η συμφιλίωση αυτή των χριστιανών και η αναστήλωση των εικόνων γιορτάζεται από την εκκλησία μας, με πανηγυρικό τρόπο, την πρώτη Κυριακή των νηστειών του Πάσχα και ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Και οι δυο πλευρές ήταν ανυποχώρητες και υποστήριζαν με φανατισμό τις απόψεις τους.

Ο διχασμός αυτός ονομάστηκε Εικονομαχία,κράτησε έναν περίπου αιώνα και είχε δυσάρεστες συνέπειες για όλους :

• Στη διάρκειά του πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν.
• Ναοί και μοναστήρια έκλεισαν και πολλές εικόνες, ψηφιδωτά και έργα τέχνης καταστράφηκαν.
• Διαταράχτηκαν ακόμη οι σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δυτική Εκκλησία, η οποία τάχτηκε με το μέρος των εικονολατρών.

Εικονομάχοι καλύπτουν την εικόνα του Χριστού με ασβέστη. Ψαλτήρι Χλουντόφ (περί το 830). Μόσχα, Ιστορικό Μουσείο.		Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη: Ένας απλός σταυρός