16.03 Και τα παιδιά αθλούνται

Δυο ή περισσότερα ουσιαστικά μπορεί να έχουν μια ιδιότητα αλλά σε διαφορετικό βαθμό. Έτσι τα επίθετα, που φανερώνουν τις ιδιότητες των ουσιαστικών, έχουν κάποιους τύπους που δείχνουν τον διαφορετικό βαθμό μιας ιδιότητας. Αυτοί οι τύποι λέγονται βαθμοί του επιθέτου και είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός:

• Ο συγκριτικός βαθμός ενός επιθέτου σχηματίζεται ως εξής:

α) Μονολεκτικά (με μία λέξη), βάζοντας στο θέμα του θετικού βαθμού του επιθέτου τις καταλήξεις:

• -ότερος, -ότερη, -ότερο, όταν αυτό λήγει σε -ος. π.χ. (ωραίος) ωραιότερος, ωραιότερη, ωραιότερο.
• -ύτερος, -ύτερη, -ύτερο, όταν αυτό λήγει σε -υς. π.χ. (βαρύς)βαρύτερος, βαρύτερη, βαρύτερο.
• -έστερος, -έστερη, -εστερο, όταν αυτό λήγει σε -ης. π.χ. (υγιής) υγιέστερος, υγιέστερη, υγιέστερο.

β) Περιφραστικά (με δυο λέξεις), βάζοντας μπροστά από τον θετικό βαθμό του επιθέτου τη λέξη πιο.

π.χ. (ωραίος) πιο ωραίος, πιο ωραία, πιο ωραίο.

(βαρύς) πιο βαρύς, πιο βαριά, πιο βαρύ.

(υγιής) πιο υγιής, πιο υγιής, πιο υγιές.

• Ο υπερθετικός βαθμός ενός επιθέτου διακρίνεται σε δύο κατηγορίες:
  • στον σχετικό υπερθετικό, που φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα τα όμοιά του. Σχηματίζεται πάντα περιφραστικά, με το οριστικό άρθρο (ο, η, το) μπροστά και τον συγκριτικό βαθμό του επιθέτου (μονολεκτικό ή περιφραστικό).

π.χ. Ο Κώστας είναι το ψηλότερο / το πιο ψηλό παιδί στην τάξη.

• στον απόλυτο υπερθετικό, που φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα - γνώρισμα σε ανώτατο βαθμό, χωρίς να συγκρίνεται με άλλα όμοιά του. Σχηματίζεται με δύο τρόπους:

α) Μονολεκτικά, βάζοντας στο θέμα του Θετικού βαθμού του επιθέτου: ς κα­ταλήξεις:

• -ότατος, -ότατη, -ότατο, όταν αυτό λήγει σε -ος. π.χ. (ωραίος) ωραιότατος, ωραιότατη, ωραιότατο.
• -ύτατος, -ύτατη, ύτατο, όταν αυτό λήγει σε -υς. π.χ. (βαρύς) βαρύτατος, βαρύτατη, βαρύτατο.
• -έστατος, -έστατη, -έστατο, όταν αυτό λήγει σε -ης. π.χ. (υγιής) υγιέστατος, υγιέστατη, υγιέστατο.

β) Περιφραστικά, με τον θετικό βαθμό του επιθέτου + το επίρρημα πολύ (ή πολύ πολύ ή πάρα πολύ) μπροστά.

π.χ. (ωραίος) πολύ ωραίος, -α, -ο / πάρα πολύ ωραίος, -α, -ο / πολύ πολύ ωραίος, α, -ο.

Ιδιομορφίες στα παραθετικά των επιθέτων

• Μερικά επίθετα σχηματίζουν τα μονολεκτικά παραθετικά τους διαφορετικά από τ' άλλα επίθετα. Τα παραθετικά αυτά λέγονται ανώμαλα και είναι τα εξής:

• Υπάρχουν επίθετα που δε σχηματίζουν καθόλου παραθετικά. Αυτά είναι όσα φανε­ρώνουν ύλη (ξύλινος, πέτρινος κ.λπ.), καταγωγή ή συγγένεια (ελληνικός, πατρικός κ.λπ.). τόπο ή χρόνο (θαλασσινός, αυριανός κ.λπ.) και διάφορα άλλα επίθετα που σημαίνουν ιδιότητα ή ποιότητα που δεν παρουσιάζει βαθμούς (ολόκληρος, μισός, ακίνητος, αθάνατος κ.λπ.).

Εκτός από τα επίθετα, παραθετικά σχηματίζουν και πολλές κλιτές μετοχές. Αυτά εί­ναι πάντα περιφραστικά:

Θετικός                       Συγκριτικός                                      Υπερθετικός

χαρούμενος            πιο χαρούμενος             πολύ χαρούμενος / ο πιο χαρούμενος

ευτυχισμένος         πιο ευτυχισμένος          πολύ ευτυχισμένος / ο πιο ευτυχισμένος

Εκτός από τα επίθετα, παραθετικά σχηματίζουν και τα επιρρήματα σε -α, -ιά ή -ώς που προέρχονται από αυτά (π.χ. ωραίος - ωραία, βαθύς - βαθιά, επιεικής - επιεικώς). Τα επιρρήματα αυτά σχηματίζουν τα παραθετικά τους όπως τα επίθετε

α) Μονολεκτικά - τον συγκριτικό βαθμό τους σε -ότερα, -ύτερα, -έστερα - ωραιότερα, βαθύτερα, επιεικέστερα) και τον υπερθετικό βαθμό τους σε -ότατα, -ύτατα, -έστατα (π.χ. ωραιότατα, βαθύτατα, επιεικέστατα).

β) Περιφραστικά - τον συγκριτικό βαθμό βάζοντας το επίρρημα πιο μπροστά από τον θετικό βαθμό του επιρρήματος (π.χ. πιο ωραία, πιο βαθιά, πιο επιεικώς) και τον υπερθετικό βαθμό βάζοντας το επίρρημα πολύ μπροστά από τον θετικό βαθμό του επιρρήματος (π.χ. πολύ ωραία, πολύ βαθιά, πολύ επιεικώς).

Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

Μερικά επιρρήματα, παρόμοια με τα αντίστοιχό τους επίθετα, σχηματίζουν τα μονολεκτικά παραθετικά τους ανώμαλα:

Τα επιρρήματα αυτά σχηματίζουν κανονικά περιφραστικά παραθετικά (πιο απλά - πολύ απλά, πιο καλά - πολύ καλά, πιο λίγο - πολύ λίγο}, με το επίρρημα πολύ να σχηματίζει υπερθετικό πάρα πολύ.