01.02. Από τις Γεωγραφικές Ανακαλύψεις στον Διαφωτισμό

Κατά τον 15^ο και τον 16^ο αιώνα, Ευρωπαίοι εξερευνητές ανακαλύπτουν άγνωστες, έως τότε, περιοχές της γης. Ήταν η εποχή των Γεωγραφικών Ανακαλύψεων, που άλλαξαν τη ζωή των ανθρώπων. 

Η ανάπτυξη του εμπορίου και η κατάκτηση της Ανατολής από τους Οθωμανούς επέβαλαν την ανάγκη ανακάλυψης νέων δρόμων για τις αγορές της Ασίας. Η ανακάλυψη της μαγνητικής πυξίδας αλλά και οι καινούριες γνώσεις για το σχήμα της Γης ήταν η αφορμή για να αρχίσουν μεγάλα ταξίδια είτε προς τη δύση είτε προς την ανατολή.

• Όλοι πίστευαν ότι η Γη είναι σφαιρική, αλλά αυτό δεν είχε αποδειχθεί.
• Διηγήσεις για πλούτη στην Ασία και την Αφρική.
  • Πολύτιμα μέταλλα
  • Μπαχαρικά
  • Αρώματα
  • Ζάχαρη
• Η εγκατάλειψη της υπαίθρου ήταν καταστροφική για το φεουδαρχικό σύστημα.
  • Πολλοί ευγενείς που δεν είχαν πλέον περιουσία επανδρώνουν τα πληρώματα των εξερευνητών.
• Η Καθολική Εκκλησία έλπιζε να προσηλυτίσει νέους πληθυσμούς.

• Ανάπτυξη του εμπορίου.
• Ανάπτυξη της γεωργίας.
• Η Ευρώπη γνώρισε νέα είδη διατροφής αλλά και πολύτιμα μέταλλα.
• Ανάπτυξη της δουλείας.
  • Εκμετάλλευση των ιθαγενών.
  • Ίδρυση αποικιών.
• Γέννηση του καπιταλισμού (τράπεζες, επιχειρήσεις).

Μετά την κατάρρευση του φεουδαλισμού στην Ευρώπη επικράτησε ο απολυταρχισμός (κυβερνούσαν όπως ήθελαν οι ίδιοι, χωρίς να υπάρχουν εκπρόσωποι του λαού) των βασιλιάδων ή των τοπικών ηγεμόνων. Παρ' όλα αυτά σε κάποιες χώρες (Γαλλία, Ρωσία) προωθήθηκαν αλλαγές με σκοπό τον σεβασμό στους νόμους και τον περιορισμό της βασιλικής εξουσίας.

Οι σημαντικότερες αλλαγές έγιναν στην Αγγλία, όπου μετά την επανάσταση του 1688 καταρτίστηκε ο "Χάρτης των Δικαιωμάτων" (1689), με τον οποίο περιορίζονταν τα δικαιώματα του βασιλιά προς όφελος του κοινοβουλίου (μιλήσαμε σε προηγούμενο μάθημα για την προώθηση του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος).

Όπως είδαμε και στο μάθημα για τη θρησκευτική μεταρρύθμιση στην περίοδο αυτή είχαμε και πολέμους με πιο σημαντικό τον Τριακονταετή Πόλεμο (1618-1648) στον οποίο έχασε τη ζωή του το 1/3 περίπου των κατοίκων της Γερμανίας.

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου (Αγγλία 1689)		Ο στρατηγός Βάλενσταϊν σε στιγμιότυπο από τον Τριακονταετή πόλεμο

Όλες οι παραπάνω αλλαγές εκφράστηκαν το 18ο αιώνα από το κίνημα του Διαφωτισμού, ο οποίος ξεκίνησε από την Αγγλία (Τζων Λοκ) και αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία (Βολτέρος, Ρουσσώ, Μοντεσκιέ). Η βασική ιδέα του Διαφωτισμού ήταν ότι ο άνθρωπος αμφισβητώντας τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες, πρέπει να μορφωθεί, ώστε να κατανοήσει και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του.

Λοκ		Ρουσσώ		Μοντεσκιέ		Βολτέρος

Ο Βολτέρος μίλησε για την ανεξιθρησκία, ο Ρουσσώ για την ελευθερία και την ισότητα, ο Λοκ και ο Μοντεσκιέ για την αξία των νόμων. Οι Διαφωτιστές εναντιώθηκαν στη θανατική ποινή και τα βασανιστήρια, στη δουλεία και τον πόλεμο.

Οι ιδέες του Διαφωτισμού έδωσαν ώθηση και στα Γράμματα και τις Τέχνες. Τώρα πλέον τίποτα δε γινόταν δεκτό αν δεν αποδεικνύονταν πειραματικά ακόμα και αν οι επικρατούσες ιδέες ήταν της Εκκλησίας ή ακόμα και του Αριστοτέλη.

Ήδη ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος είχαν καταρρίψει την άποψη της Εκκλησίας για την ακίνητη Γη και τις κινήσεις των πλανητών. Ο Ολλανδός Λέβενχουκ ανακάλυψε το μικροσκόπιο και διαπίστωσε την ύπαρξη μικροβιακών μορφών ζωής. Αναπτύχθηκαν τότε πολύ η ιατρική και η χημεία.

Λέβενχουκ		Ντεκάρτ		Σπινόζα		Μπέικον

Ο Γάλλος μαθηματικός Ντεκάρτ μίλησε για την ανάγκη ανανέωσης των επιστημονικών μεθόδων, και τον ακολούθησε ο Ολλανδός Σπινόζα. Ο Νεύτωνας, όπως και ο Μπέικον πριν από αυτόν, θεωρούσαν υποχρεωτικό το πείραμα και την παρατήρηση για τη διατύπωση των επιστημονικών απόψεων και ιδιαίτερα στη Φυσική, ενώ ο Κέπλερ διατύπωσε τη θεωρία της παγκόσμιας έλξης (βαρύτητα). 

Νεύτων		Κέπλερ		Ντιντερό		Εξώφυλλο της Εγκυκλοπαίδειας

Στη Γαλλία ο Ντιντερό εκδίδει την περίφημη "Εγκυκλοπαίδεια", όπου προσπαθεί να συγκεντρώσει την υπάρχουσα γνώση, ώστε αυτή να γίνει κτήμα του καθενός. Σ' αυτό θα βοηθήσει και η κυκλοφορία των εφημερίδων.

Εξώφυλλο του βιβλίου "Ροβινσώνα Κρούσου"		Εξώφυλλο του βιβλίου "Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ"		Μπαχ		Μότσαρτ

Την περίοδο του Διαφωτισμού ανανεώθηκαν επίσης και μορφές της τέχνης, όπως η λογοτεχνία και η μουσική, καθώς γράφηκαν κλασικά μυθιστορήματα σαν τον «Ροβινσώνα Κρούσο» (Ντάνιελ Ντεφόε) και τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ» (Τζόναθαν Σουίφτ) αλλά και τα φημισμένα μουσικά έργα του Μπαχ και του Μότσαρτ.

Ο Άγγλος Τζων Λοκ μίλησε πρώτος για διάκριση της εκτελεστικής (κυβέρνηση) και της νομοθετικής εξουσίας (βουλή). Αργότερα ο Μοντεσκιέ στις δύο παραπάνω εξουσίες θα προτείνει και τη δικαστική εξουσία. Στο παραπάνω πλαίσιο στηρίχτηκε η Αμερικανική Επανάσταση κατά των Άγγλων (1776), όπως και η Γαλλική Επανάσταση (1789) κατά του βασιλιά, των ευγενών και του κλήρου.

Η παρουσίαση της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας		Γαλλική Επανάσταση : Η Μασσαλιώτιδα οδηγεί τον λαό.

Αυτές οι ιδέες του Διαφωτισμού για ανεξιθρησκία, ελευθερία και ισότητα επηρέασαν και Έλληνες που ζούσαν τότε στο εξωτερικό όπως ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής.

Ρήγας Βελεστινλής		Αδαμάντιος Κοραής

Παράρτημα

Γλωσσάρι

Οι πηγές αφηγούνται

Ματιά στο παρελθόν

Ερωτήματα