07.3 Τραγούδια και στίχοι - Θεωρία

Πληροφορίες για το κείμενο

Το πρώτο ποίημα αποτελείται από τρεις οκτάστιχες στροφές. Είναι γρμμένο σε ελεύθερο στίχο και μόνο ο 4ος και ο 8ος στίχος κάθε στροφής έχουν ομοιοκαταληξία.Το μέτρο είναι ιαμβικό (άτονη συλλαβή - τονισμένη συλλαβή υ_ υ_) .

Το δεύτερο ποίημα αποτελείται από πέντε πεντάστιχες στροφές και από τρεις τετράστιχες.

Το τρίτο ποίημα αποτελείται από πέντε στροφές που η καθεμιά τους αποτελεί ένα τετράστιχο. Η ομοιοκαταληξία του είναι πλεκτή (πρώτος - τρίτος στίχος, δεύτερος - τέταρτος) και το μέτρο του είναι τροχαϊκό (τονισμένη συλλαβή - άτονη συλλαβή  - υ).

Ορθογραφία Θηλυκών Ουσιαστικών

Μαθαίνουμε για το ποίημα : Μέτρο, Ομοιοκαταληξία

Το ποίημα είναι ένα είδος λογοτεχνικού έργου γραμμένου σε στίχους και συνήθως έχει ρυθμό.

Ο στίχος αποτελείται από ορισμένο αριθμό συλλαβών, πού έχουν μεταξύ τους συνήθως έναν συγκεκριμένο ρυθμό. Στη νεοελληνική ποίηση χρησιμοποιείται κυρίως  ο 7σύλλαβος, ο 11σύλλαβος, ο 13σύλλαβος και ο 15σύλλαβος.

Ο 15σύλλαβος στίχος χρησιμοποιήθηκε στα δημοτικά τραγούδια. Από τις 15 συλλαβές και πάνω ο στίχος δύσκολα συμπίπτει με την κανονική ανθρώπινη αναπνοή και γι' αυτό αποφεύγεται.

Η εναλλαγή με έναν συγκεκριμένο τρόπο τονισμένων και άτονων συλλαβών αποτελεί το μέτρο.  Όταν θέλουμε να συμβολίσουμε τα μέτρα χρησιμοποιούμε    το "_" για την τονισμένη συλλαβή και το "υ" για την άτονη.

Το ιαμβικό μέτρο περιλαμβάνει δυο συλλαβές από τις οποίες τονίζεται ή δεύτερη. (υ_). Σε ιαμβικό μέτρο, π.χ. είναι γραμμένη η «Ξανθούλα» τού Σολωμού:

Την ει |  δα την | ξανθού | λα

υ_, υ_, υ_, υ

την ει  | δα ψες | αργά,

υ_, υ_, υ_,

Το τροχαϊκό μέτρο περιλαμβάνει επίσης δυο συλλαβές, πού τονίζονται όμως αντίστροφα απ' ό,τι στον ίαμβο. Δηλαδή τονι­σμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη ( _υ ):

Σε τροχαϊκό μέτρο είναι γραμμένος και ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού.

«Σε γνω  | ρίζω α  |πό την |κόψη

 _υ, _υ, _υ, _υ

του σπα  | θ|ού την | τρομε | ρή

_υ, _υ, _υ, _

Το αναπαιστικό μέτρο αποτελείται από τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η τελευταία, ενώ οι δυο πρώτες είναι άτονες (υυ_). Σε αναπαιστικό μέτρο είναι γραμμένο το επίγραμμα του Σολωμού, « Η καταστροφή των Ψαρών» :

Στων Ψαρών | την ολό | μαυρη ρά | χη

υυ_, υυ_, υυ_, υ

περπατώ  | ντας η δό | ξα μονά | χη

υυ_, υυ_, υυ_, υ

Στο δακτυλικό μέτρο, όπως στον ανάπαιστο, υπάρχουν επίσης τρεις συλλαβές, αλλα τονίζεται η πρώτη, ενώ οι δυο επόμενες μένουν άτονες (_υυ). Σε δακτυλικό μέτρο είναι γραμμένα τα «Χαμένα Χρόνια» τού Πολέμη:

Αχ και να | γύριζαν, | να ‘ρχονταν | πίσω

_υυ,  _υυ, _υυ, _υ

τα χρόνια | που έζησα  |πριν σ’ αγα |   πήσω

_υυ, _υυ, _υυ, _υ

Στο αμφίβραχυ μέτρο υπάρχουν τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η μεσαία (υ_υ). Τέτοιο μέτρο βρίσκομε στο «Μια πίκρα» του Παλαμά:

Τα πρώτα | μου χρόνια | τ' αξέχα | στα τα ‘ζη  |  σα

υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ

κοντά στ’ α | κρογιάλι, |

υ_υ, υ_υ,

Πρέπει να επισημανθεί ότι το μέτρο που θα βρούμε να έχει ένας στίχος του ποιήματος, είναι το μέτρο για όλο το ποίημα. Συνήθως ένας ποιητής δεν ανακατεύει ποτέ το μέτρο σ' ένα ποίημά του

Η ομοιοκαταληξία είναι ένα από τα στολίδια τού στίχου, πού άρχισε να χρησιμοποιείται στην ποίηση κατά τούς Αλεξανδρινούς χρόνους. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ομοιοκαταληξίες στα ποιήματα τους. 'Επίσης η «μοντέρνα» λεγόμενη ποίηση δε χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξίες.

 Στις περιπτώσεις πού μια στροφή έχει τέσσερις στίχους, ομοιοκαταληκτούν συνήθως ο πρώτος με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο στίχο:  Ομοιοκαταληξία πλεχτή.

Μπορούν όμως να ομοιοκαταληκτούν και ο πρώτος με τον δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο: Ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.

.