ΤΑ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ
Τα ελαιόδεντρα παράγουν τους καρπούς τους κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου και αναπαύονται κατά τη διάρκεια του δροσερού χειμώνα. Δεν αντέχουν το ψύχος και συνήθως βρίσκονται στο υψόμετρο μέχρι 800 μ. Στη βόρεια πλευρά της Μεσογείου η καλλιέργεια της ελιάς ακολουθεί σχεδόν την ακτογραμμή, εισχωρώντας σε μικρή έκταση στο εσωτερικό με εξαίρεση την Ιταλία και την Ισπανία. Στην Ελλάδα, η ελιά έχει βόρεια σύνορα τη μακεδονική κοιλάδα, τη Χαλκιδική και τη νότια Θράκη. Στην Ιταλία, φυτρώνει στους πρόποδες λόφων στα κεντρικά Απένινα, όχι όμως ψηλότερα ή βορειότερα, με εξαίρεση την περιοχή της Βενετίας. Στην Ισπανία φτάνει το νότιο άκρο της κεντρικής οροσειράς και διασχίζει την κοιλάδα του ποταμού Έμπρο. Το ελαιόλαδο, ήδη από την αρχαιότητα, στις περιοχές μακριά από τις ακτές και τις κοιλάδες των ποταμών, καθώς και σε μεγάλα υψόμετρα αποτέλεσε εισαγόμενο είδος, που έπρεπε να αγορασθεί ή να ανταλλαχθεί.
Σκοπός μας είναι :
- Να γνωρίσουμε στοιχεία σχετικά με τη μορφολογία του ελιόδεντρου
- Να μάθουμε για τη διαδικασία παραγωγής του ελαιόλαδου
- Να διαπιστώσουμε τις διαφορετικές χρήσεις του ελαιόλαδου και της ελιάς
- Να εξασκήσουμε δεξιότητες έκφρασης και επικοινωνίας
- Να εκτιμήσουμε τη σημασία της ελιάς στην υγεία, στην ιστορία και τον πολιτισμό
- Να αναγνωρίσουμε τον ρόλο της ελιάς και του ελαιόλαδου στην οικονομία των μεσογειακών χωρών
Στάδια παραγωγής του ελαιόλαδου
Η θρεπτική αξία του ελαιόλαδου
Το ελαιόλαδο περιέχει ουσίες που το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να παράξει. Αυτές είναι λιπαρά οξέα (λινελαϊκό, αλινολενικό, ελαϊκό) που είναι πολύ σημαντικά για τη λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών και την ισορροπημένη παραγωγή κάποιων ορμονών. Το ελαιόλαδο έχει βιταμίνες Ε κα C, προβιταμίνη Α, καθώς και ένζυμα.
Το πιο πολύτιμο -από θρεπτικής πλευράς— ελαιόλαδο είναι το εξαιρετικά παρθένο που παράγεται από την πρώτη έκθλιψη των καρπών. Όταν το ελαιόλαδο παραμείνει αφιλτράριστο πρέπει να καταναλωθεί μέσα σε τρεις μήνες, διαφορετικά μπορεί να διατηρηθεί για ένα χρόνο το πολύ. Η οξύτητα του ελαιόλαδου δεν μπορεί να ξεπερνά το 1% που σημαίνει ότι σε 100 γραμμάρια λαδιού περιέχεται 1 γραμ. ελαϊκού οξέος το πολύ.
Δεν είναι επακριβώς γνωστό πότε παρασκευάστηκε το σαπούνι, αν και ήταν γνωστό πριν από τη ρωμαϊκή εποχή. Υλικό που μοιάζει με σαπούνι έχει βρεθεί σε πήλινο δοχείο σε ανασκαφή στην αρχαία Βαβυλώνα, αποδεικνύοντας ότι η παρασκευή κα η χρήση του σαπουνιού ήταν ήδη γνωστή οπό το 2500 π.Χ. Μέχρι και πριν από κάποιες δεκαετίες τα νοικοκυριά σε πολλές χώρες της Μεσογείου παρήγαγαν σαπούνι από το δικό τους λάδι, χρησιμοποιώντας τα κατακάθια της ελαιοζύμης. Αυτά τα έβραζαν με μαγειρική σόδα ή με στάχτη. Το προϊόν αποξηραινόταν και μετά κοβόταν σε κομμάτια
Βρείτε άλλες χρήσεις του ελαιόλαδου εκτός από τον τομέα της διατροφής, σε διάφορους τομείς π.χ. στην τέχνη, τη φαρμακευτική, την κοσμετολογία κ.ά.
Το αργανέλαιο
Το μαροκινό σιδηρόξυλο ή αργανία (Argania spinosa) είναι ενδημικό στο Μαρόκο. Έχει χρόνο ζωής 150-200 χρόνια και είναι πολύ σημαντικό τόσο για την ισορροπία του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας όσο και την οικονομία του Μαρόκου. Όλα τα μέρη του δέντρου μπορούν να χρησιμοποιηθούν: ο κορμός, το ξύλο (για καύσιμο), τα φύλλα και οι καρποί (για ζωοτροφή) και το έλαιο που παράγεται από τον πυρήνα του καρπού (στη διατροφή, τη φαρμακευτική, την κοσμετολογία. Έτσι, η καλλιέργεια της αργανίας παρέχει, άμεσα και έμμεσα, εργασία περίπου τριών εκατομμυρίων ανθρώπων. Το αργανέλαιο είναι το πιο σημαντικό προϊόν του δέντρου. Ο καρπός έχει μέγεθος χουρμά και περιέχει τρεις πυρήνες (κουκούτσια) με περιεκτικότητα σε έλαιο πάνω από 50%.
Η παραγωγή του λαδιού γινόταν παραδοσιακά σε κάθε νοικοκυριό Βερβέρων με την ευθύνη της οικοδέσποινας. Η διαδικασία είχε ως εξής: αρχικά αποχώριζαν τον πυρήνα από τον καρπό. Στη συνέχεια καβούρδιζαν, άλεθαν και αναμείγνυαν τους πυρήνες με ζεστό νερό και με διαδοχικές εκπλύσεις απομάκρυναν τελικά το λάδι που επέπλεε. Περίπου 100 κιλό σοδειάς αποδίδουν 1-2 κιλά λαδιού, 2 κιλά συμπιεσμένη: ελαιοζύμης (από την οποία παρασκευάζεται το παραδοσιακό δημοφιλές κέικ amlu για το πρωινό) και 25 κιλά αποξηραμένης σάρκας. Η εκμηχάνιση της διαδικασίας, με πρέσες που αντικατέστησαν τη χειρωνακτική ανάμειξη της ελαιοζύμης με νερό, έχει οδηγήσει στην αύξηση των ποσοστών του παραγόμενου αργανέλαιου στο 43% της ποσότητας των πυρήνων. Πλέον απαιτούνται μόλις δύο ώρες για την παραγωγή 1 λίτρου λαδιού.
Το λάδι από σουσάμι, το σησαμέλαιο, χρησιμοποιούταν στην αρχαία Αίγυπτο και σε περιοχές της Μέσης Ανατολής ευρέως και μάλιστα, ανταγωνιζόταν» το ελαιόλαδο σε παραγωγή.
Γνωρίζεις άλλα είδη λαδιού που τυποποιούνται στην Ελλάδα ή μόνο στον τόπο σου εκτός από το ελαιόλαδο ; Εάν ναι, σε τι βαθμό χρησιμοποιούνται ; Για ποιους σκοπούς ;