03.06 Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία

Ταυτόχρονα με την επανάσταση στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, ξεσηκώθηκε η Ήπειρος, η Θεσσαλία και η Μακεδονία.

Από το 1820 οι Σουλιώτες έχουν επιστρέψει στο Σούλι.

• Αρχικά κόβουν την επικοινωνία των Ιωαννίνων με την Άρτα και την Πρέβεζα.
• Επιτίθενται σε Πάργα και Άρτα αλλά δεν κατορθώνουν να τις κυριεύσουν.
• Νικούν τους Τούρκους στη θέση Πέντε Πηγάδια.
• Στα τέλη του 1821, όταν τους εγκαταλείπουν οι Αλβανοί σύμμαχοί τους αναγκάζονται να υπογράψουν ανακωχή με τους Τούρκους.

Σουλιώτες στη μάχη

Αλέξανδρος ΜαυροκορδάτοςΌταν ο Χουρσίτ απαλλάχθηκε από τον Αλή Πασά, σχεδίασε την κάθοδό του στη Νότια Ελλάδα για να συντρίψει την επανάσταση.

Έλληνες και Φιλέλληνες με αρχηγό τον Μαυροκορδάτο προσπάθησαν να τον σταματήσουν στο Πέτα (4 Ιουλίου 1822).

Οι Τούρκοι με αρχηγό τον Κιουταχή τους συνέτριψαν. Η έλλειψη οργάνωσης και στρατιωτικής εμπειρίας από τον Μαυροκορδάτο έφεραν την καταστροφή. Περίπου το 1/3 των πολεμιστών χάθηκε ή αιχμαλωτίστηκε, όπως και οι περισσότεροι από τους Φιλέλληνες μαζί με τον αρχηγό τους Ανδρέα Δάνια. Η Δυτική Ελλάδα ήταν πλέον στο έλεος των Τούρκων.

• Η Δυτική Ελλάδα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.
• Το Μεσολόγγι πολιορκήθηκε για πρώτη φορά.
• Οι Σουλιώτες συνθηκολόγησαν και εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι.

Τον Μάιο του 1821 επαναστατεί η Θεσσαλία. Οι Φιλικοί Άνθιμος Γαζής και Κυριάκος Μπασδέκης ξεκινούν την επανάσταση στο Πήλιο, παίρνοντας θάρρος και από την παρουσία υδραίικων πλοίων. Πολιορκούν το Βελεστίνο και τον Βόλο, αλλά σκορπίζονται όταν κινήθηκε εναντίον τους ο Μαχμούτ Πασάς ή Δράμαλης από την κοντινή Λάρισα, που ήταν ισχυρή οθωμανική στρατιωτική βάση.

Άνθιμος Γαζής

Εμμανουήλ Παπάς

Τον Μάιο του 1821 εξεγέρθηκε και η Μακεδονία εναντίον των Τούρκων. Κέντρα της επανάστασης στη Μακεδονία ήταν η Χαλκιδική και η Νάουσα.

Με ορμητήριό του το Άγιο Όρος ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς ξεσήκωσε τον Πολύγυρο και τη Σιθωνία, φτάνοντας μέχρι τα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.

Οι Τούρκοι προέβησαν σε αντίποινα καταστρέφοντας χωριά των περιοχών αυτών και αιχμαλωτίζοντας προεστούς και κατοίκους. Οι επαναστάτες πολέμησαν με τα οθωμανικά στρατεύματα στα Βασιλικά και στην Κασσάνδρα, ηττήθηκαν όμως και διαλύθηκαν.

Στη Νάουσα πολλοί αγωνιστές πλαισίωσαν τον αρματολό Τσάμη Καρατάσο και τον πρόκριτο Ζαφειράκη Λογοθέτη. Οι Τούρκοι την κυρίευσαν τον Απρίλιο του 1822. Η πόλη καταστράφηκε και γυναίκες μαζί με τα παιδιά τους, για ν' αποφύγουν την αιχμαλωσία, έπεσαν στον γκρεμό της Αραπίτσας. Η εξέγερση στο Βορρά είχε κατασταλεί. Η επαναστατική δραστηριότητα περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε νησιά του Αιγαίου.

03.06 Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία

Ορμητήριο : Τόπος από τον οποίο εξορμά κανείς.

1. Επιστολή του εικοσιτετράχρονου ξενιτεμένου Μακεδόνα Αναστασίου Εμμ. Παπά από τις Σέρρες.
Γράφει στον αδελφό του Αθανάσιο: Βιέννη, 18 Απριλίου 1821:

«Μια γυναικεία μορφή στεκόταν πάντα μπροστά στα μάτια μου θλιμμένη, κλαμένη, πληγωμένη, βαριά αλυσοδεμένη. Πάντα με κοίταζε με βλέμμα ατενές χωρίς να μου μιλεί. Αλλά τέλος, πριν από λίγες μέρες, μου είπε θυμωμένα: Παιδί μου, πάψε να είσαι σκυνθρωπός! Πάψε να είσαι μόνο ο Αναστάσιος Εμμ. Παπά, ο γιος του καλού σου πατέρα! Είσαι ένας Μακεδόνας και το καθήκον σε καλεί. Αίσχος κι' ανεξίτηλη ντροπή θα είναι για σένα, εάν μείνεις αδιάφορος σ' αυτήν την ευκαιρία. Εμπρός λοιπόν, αγαπημένο μου παιδί! Δείξε πως είσαι ένας Μακεδόνας! Γίνου ένας Αριστόδημος και κάτω απ' αυτό το όνομα πολέμα για την Πατρίδα! Μη φοβάσαι τι θα πουν οι συγγενείς σου. Η μητέρα σου, ο πατέρας σου, όλα τ' αδέλφια σου αντί να σε μοιρολογήσουν, αν πέσεις για την Πατρίδα, θα μιμηθούν το παράδειγμα του Ξενοφώντος, το παράδειγμα της Σπαρτιάτισσας μητέρας, και αν για μια στιγμή κλάψουν και πενθήσουν, πάντα θα τους παρηγορεί η αξιοθαύμαστη απόφασή σου, εφ' όσον εσύ χωρίς καμιά άλλη αιτία, παρά μέσα από την αγάπη, τη φιλία και κάθε ησυχία που σε περιβάλλουν, ξεκινάς εν τούτοις και τραβάς προς τον υπέροχο σκοπό! Αριστόδημε, ο φοίνιξ σου φωνάζει: Μάχου υπέρ πατρίδος! Μη διστάζεις, μη δειλιάζεις με τη σκέψη ότι μπορεί να είσαι ο τελευταίος. Όρμα απάνω στον εχθρό σαν ένας Μακεδόνας, φκιάξε αργυρές ασπίδες, ξαναζωντάνεψε την αήττητη φάλαγγα. Τι το όφελος να καλοζείς στα ξένα και να στερείσαι για πάντα την Πατρίδα σου!».

Γεωργίου Λαίου, Ανέκδοτες επιστολές και έγγραφα του 1821, Αθήνα 1958, σσ. 92-94. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές της ελληνικής επαναστάσεως, τόμ. 1, Θεσσαλονίκη 1990, σσ. 101-102.

2. Επιστολή του Μεχμέτ Εμίν Πασά προς τον Ιεροδίκη της Βέροιας (απόδοση στα νέα ελληνικά)

«Γνωστοποιείται ότι οι απαίσιοι άπιστοι της Νάουσας και των γύρω χωριών, αφού αποτίναξαν εδώ και δύο μήνες την υποτέλεια, εκτράπηκαν σε ανταρσία και επανάσταση. Για να πατάξω και να εξοντώσω την κίνηση αυτή εκστράτευσα αυτοπροσώπως, με εντολή του Σουλτάνου, στη Θεσσαλονίκη με πολυάριθμο στρατό και εδώ και εικοσιτέσσερις μέρες πολεμάμε τους επαναστάτες και τους έχουμε περικυκλώσει. Ήδη με τη βοήθεια του παντοδυνάμου Αλλάχ και την ευλογία του ισχυρότατου Σουλτάνου, οι στρατιώτες μας, κατά τις επιθέσεις τους εναντίον τους, βγήκαν απ' όλες τις μάχες νικητές και τροπαιούχοι, κατατροπώνοντας τους απαίσιους εχθρούς».

Ι.Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ ανεξαρτησίας αγώνας, 1796-1832, Θεσσαλονίκη 1950, δεύτερη έκδοση, σσ. 257-258. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές της ελληνικής επαναστάσεως, τόμ. 2, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 416.

Η καθημερινή διαβίωση των αγωνιστών

Οι Έλληνες πολεμιστές τρέφονταν συνήθως φτωχικά. Το καθημερινό τους συσσίτιο ήταν λίγο ψωμί και λίγο αλεύρι από αλεσμένα όσπρια, που το έβραζαν με λάδι και κρεμμύδια για να το κάνουν κουρκούτι. Όταν ξεκινούσαν για μακρινές εκστρατείες, έπαιρναν μαζί τους λιγοστό φαγητό, τα όπλα, τα ρούχα και την κάπα τους. Ένα κομμάτι παξιμάδι ή ψωμί και ένα κρεμμύδι αποτελούσε συνήθως αρκετή τροφή για μια μέρα. Τα ελληνικά πλοία φρόντιζαν για τον εφοδιασμό των αγωνιστών με τρόφιμα από τα εύφορα νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Ασύγκριτα δυσκολότερη ήταν η κατάσταση για τους τραυματίες, καθώς γιατροί σπανίως υπήρχαν και τα φάρμακα ήταν λιγοστά. Έτσι, τα γιατροσόφια αποδεικνύονταν πολλές φορές το μοναδικό μέσο θεραπείας.

• Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Πέτα;
• Ποιο ήταν το όραμα του νεαρού Μακεδόνα, όπως περιγράφεται στην Πηγή 1;